CZY ZNAMY HISTORIĘ KSIĄŻĄT OPOLSKICH ?

Pan Zbigniew Janusz jest nauczycielem historii w Publicznej Szkole Podstawowej Nr 26 w Opolu oraz w Publicznym Gimnazjum Nr 5 w Opolu. Jest autorem pracy " Historia Książąt Opolskich". Praca powstała w latach 1995-96 dla potrzeb lokalnej społeczności szkolnej. W 1994 roku Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 26 w Opolu obchodziła 100 - rocznicę powstania szkoły i 70 - rocznicę powstania Polskiej Szkoły Mniejszościowej. W związku z tym narodziła się idea nadania szkole imienia. Ze względu na wybitnie środowiskowy charakter szkoły i silne związki mieszkańców dzielnicy z regionem , Rada Pedagogiczna postanowiła, że przyszłym patronem szkoły będą Książęta Opolscy. Konieczne więc stało się przybliżenie ich postaci uczniom i nauczycielom - stąd pojawił się pomysł wydania tej broszury. Jej opracowanie zajęło panu Januszowi kilka miesięcy i kosztowało sporo pracy m. in. ze względu na brak kompetentnego historycznego opracowania biograficznego tej linii Piastów ( materiał dotyczący opolskich Piastów jest rozproszony w różnych opracowaniach historycznych ). Jest to praca oparta na historycznej literaturze naukowej i popularnonaukowej. Informacje zostały zgromadzone i opracowane pod kątem konkretnego odbiorcy - ucznia szkoły podstawowej i nauczyciela ( nie historyka ). Miała dostarczyć podstawowych wiadomości o postaciach przyszłych patronów. Nadal służy tym celom , może być wykorzystana do edukacji regionalnej młodzieży szkół podstawowych i gimnazjalnych.Poniżej przedstawiam pracę - broszurę pana Zbigniewa Janusza :

Historia

Książąt Opolskich

Materiały

do prowadzenia pracy dydaktyczno wychowawczej

w szkole podstawowej.

Opracowanie:

Zbigniew Janusz

Redakcja:

Piotr Tałan

SZKOłA PODSTAWOWA NR 26 W OPOLU

Grudzice 1996

Spis treści

Rozdział  1 . Historia Śląska Opolskiego i Opola.

Rozdział  2 . Biografie książąt opolskich.

Rozdział  3 . Dlaczego książęta opolscy.

Historia Śląska Opolskiego i Opola.

Śląsk Opolski - geneza regionu

azwa naszego regionu pochodzi od jednego z sześciu plemion osiadłych na Śląsku w IX w. - Opolan.

Geneza Śląska i jego wewnętrznych podziałów sięga czasów dość odległych - epoki plemiennej, której koniec nastąpił z chwilą zjednoczenia plemion polskich w jednym państwie przez Mieszka I.

Na podstawie pochodzącego z IX w. dokumentu, zwanego Geografem Bawarskim, historycy ustalili nazwy i rejony osadnictwa poszczególnych plemion śląskich. Już wtedy - a więc na początku IX w. - widoczny był wyraźny podział Śląska na dwie części.

• Jedną zasiedliły 4 plemiona: Ślężan, Bobrzan, Trzebowian i Dziadoszan,

• a drugą tylko dwa : Opolan i Gołęszyców.

Obszary zamieszkiwane przez te dwa ugrupowania plemienne; dolnośląski i górnośląski, dzieliła granica wyraźna jeszcze w czasach nowożytnych. Stanowiła ją słynna przesieka śląska - pas potężnych borów i puszcz ciągnących się od Gór Sowich, wzdłuż Nysy Kłodzkiej do Odry, a potem na wschód po Namysłów i Byczynę. Do końca XIII w. wycinanie tych lasów było zabronione, a ich resztki zachowały się do dziś.

Opolszczyzna zachowała prawdopodobnie swą odrębność nawet po włączeniu Śląska do państwa polskiego, a odzyskała ją w epoce rozbicia dzielnicowego.

Na mocy testamentu Bolesława III Krzywoustego z 1138 r. Śląsk jako dziedziczną dzielnicę otrzymał najstarszy z jego synów - protoplasta Piastów Śląskich Władysław II Wygnaniec. Dzielnica ta trwale rozpadła się na dwie odrębne części już w 1163 r., gdy podzielili Śląsk jego synowie.

Bolesław I Wysoki otrzymał Śląsk Dolny (Wrocław, Legnicę, Głogów), a Mieszko I Plątonogi Górny (Opole, Racibórz, Cieszyn). Od tej pory księstwo Mieszka I żyje własnym życiem a jego odrębność ulega utrwaleniu, czego dowody znajdujemy nawet w tytulaturze jego władców.

Wszyscy książęta dzielnicy wrocławskiej w dokumentach tytułują się "dux Silesiae", czego nie spotykamy u książąt górnośląskich piszących się "dux Opoliensis" (żaden nie używał tytułu ks. Śląska). Dopiero z chwilą opanowania Śląska przez Czechy nastąpiła unifikacja i pojęcie Opolszczyzny roztapia się w pojęciu szerszym - Śląska. Ale nie do końca. W XV w. dla podkreślenia odrębności Opolszczyzny pojawia się w dokumentach nowy termin - Górny Śląsk.

W XIII - XVI w. w o okresie istnienia księstwa opolsko-raciborskiego różnorodne procesy gospodarcze, etniczne, polityczne a nawet religijne utrwaliły dawne plemienne zróżnicowanie Śląska i przyczyniły się do ostatecznego ukształtowania naszego regionu, który w nieznacznie zmienionych granicach przetrwał do dnia dzisiejszego.

Księstwo opolskie - zarys dziejów

księstwo uformowało się w trakcie podziałów Śląska w epoce rozbicia dzielnicowego. Synowie Władysława II Wygnańca po powrocie z Niemiec podzielili się Śląskiem. Bolesław Wysoki zagarnął większość dzielnicy (z grodami Legnicą, Głogowem, Wrocławiem i Opolem), a Mieszko Plątonogi otrzymał tylko Racibórz i Cieszyn.

W czasie konfliktu między książętami dzielnicowymi Polski w 1177 r. doszło też na Śląsku do wojny między synami Wygnańca, zakończonej kompromisem. Kasztelanię opolską otrzymał syn Bolesława, bp opolski Jarosław. Po jego śmierci w 1201 r. Opole opanował Mieszko, jednocząc w swych rękach cały obszar Górnego Śląska. Od roku 1202, jako najstarszy z rodu Piastów, toczył Mieszko walki o tron krakowski. Cel osiągnął w 1210 r., ale 16 V 1211r. zmarł i wg. Długosza tam go pochowano. Mieszko I zaledwie kilka lat władał Opolem i główną jego siedzibą był Racibórz.

Jako pierwszy z tytułem księcia opolskiego występuje jedyny syn i następca Mieszka, Kazimierz I. Za jego panowania wzrosła ranga Opola - stało się ono główną siedzibą władcy i stolicą księstwa opolsko - raciborskiego. Kazimierz dokonał w l. 20 - tych XIII w. lokacji miasta na prawym brzegu Młynówki i rozpoczął budowę na Pasiece kamiennego zamku. Zmarł 13 V 1229 r., pozostawiając małoletnich synów Mieszka II i Władysława I.

Po krótkim okresie regencji księżny-wdowy Violi rządy opiekuńcze nad nimi objął ks. Wrocławia - Henryk Brodaty, jednocząc przejściowo cały Śląsk. Dopiero w 1238 r. synowie Plątonogiego odzyskali ojcowiznę.

Za rządów Mieszka II Opolszczyznę i cały Śląsk spustoszyli Tatarzy w 1241 r. Trasa odwrotu Mongołów spod Legnicy wiodła przez Górny Śląsk do Czech i dalej na Węgry. Ziemie te zostały zniszczone, a samo Opole spalono. Sam Mieszko próbując stawić opór poniósł pod Raciborzem klęskę.

Gdy zmarł Mieszko II w 1246, kolejnym władcą całego Górnego Śląska został jego brat Władysław I. Opolszczyzna w XIII w. była wyjątkiem wśród coraz liczniejszych dzielnic, na jakie coraz bardziej rozdrabniała się Polska. Od 1201 do 1281 r. stanowiła ciągle jednolite terytorium. Niewątpliwie sprzyjało to utrwaleniu regionalnych więzi tego obszaru.

Od schyłku XIII w. i tu rozpoczął się okres terytorialnego rozdrobnienia. To rozbicie polityczne Górnego Śląska, a co za tym idzie jego osłabienie zbiegło się w czasie z ekspansją królów czeskich, która w pierwszej kolejności skierowała się na Opolszczyznę i doprowadziła w 1 połowie XIV w do trwałego oderwania Śląska od Polski. Władysław I zmarł w 1281 r., a jego synowie dokonali podziału ojcowizny. Najstarszy Mieszko objął księstwo cieszyńsko - oświęcimskie, Leszek raciborskie, Kazimierz bytomsko - kozielskie. Ostatni z braci, Bolesław znany w historii pod imieniem Bolka I, odziedziczył księstwo opolskie i przez dwa wieki pojęcie Opolszczyzna używane będzie dla określenia tylko części Górnego Śląska - księstwa opolskiego.

Podzielony Śląsk nie zdołał się oprzeć czeskiej potędze. 10 I 1289 r. książę bytomsko - kozielski Kazimierz jako pierwszy uznał zwierzchnictwo króla Władysława II. W latach 1289 - 1291 wszyscy książęta górnośląscy uznali się lennikami czeskiego króla (min. Bolko I). Książę opolski już wcześniej uczestniczył w walkach z Łokietkiem, popierając zjednoczeniowe dążenia Henryka IV Probusa, w latach 80-tych. Stanął po stronie Wacława II w jego wojnie z Łokietkiem, biorąc udział w jego wyprawie na Kraków w 1291 roku. Po zajęciu stolicy, Bolko I został starostą miasta z ramienia króla Czech. Wrogą Łokietkowi postawę zajmował Bolko nawet po śmierci Wacława II w 1305 r., popierając bunt krakowskich mieszczan pod wodzą wójta Alberta przeciw kujawskiemu księciu w 1311r. Sam przywódca buntu znalazł schronienie w Opolu.

W latach 1306 - 1313 zmarli wszyscy czterej synowie Władysława I opolskiego, pozostawiając 9 następców. Pogłębiło to rozbicie polityczne. Bolko I zostawił trzech synów: najstarszy Bolko otrzymał ks. niemodlińskie, Albert strzeleckie, a Bolko II okrojone ks. opolskie.

Nowy władca Opola nie angażował się zbytnio w ważniejsze wydarzenia polityczne, unikał wojen, dbając głównie o rozwój gospodarki własnego państewka. Udało mu się je powiększyć przez kupno Byczyny, Kluczborka i Sławięcic. Pozostał lennikiem Czech, składając 5 IV 1327 r. we Wrocławiu hołd królowi Janowi Luksemburskiemu. Zmarł w 1356 r., pozostawiając liczne potomstwo, wśród którego liczącymi się byli tylko Bolko III oraz Władysław. Ten ostatni zagarnął prawie całą ojcowiznę, zostawiając bratu pół Opola i dzielnice zmarłego w 1366 stryja Alberta - księstwo strzeleckie.

Władysław był jedną z niewielu indywidualności wśród opolskich Piastów, choć z polskiego punktu widzenia co najmniej kontrowersyjną. Jego działalność polityczna związana była z obszarem środkowej Europy. Szukał możliwości zrobienia kariery najpierw w Pradze, a od 1359 r. w Budzie. Został mianowany przez Ludwika Węgierskiego wysokim dostojnikiem węgierskim, a sprawy śląskie stawały się marginesem jego działalności. Z chwilą śmierci Kazimierza Wielkiego, gdy Ludwik został królem Polski 1370 r., Opolczyk - tak znany jest w polskiej historii - większym stopniu zaangażował się w sprawy polskie. Otrzymał od króla liczne nadania - ziemię wieluńską, Kujawy i ziemię dobrzyńską, tworząc zwarty ciąg terytoriów od Opola po granicę polsko - krzyżacką. Po śmierci brata Bolka III opiekował się jego synami, z których najstarszy - Jan "Kropidło" został mianowany biskupem poznańskim. Problemem dla Władysława stała się konieczność obrony swoich posiadłości w Polsce, zwłaszcza po śmierci króla Ludwika. Był przeciwnikiem Jagiełły i choć w końcu przeszedł na jego stronę, potajemnie spiskował z Krzyżakami, prowadząc antypolską politykę. Ściągnęło to na Opolczyka gniew Jagiełły i polską wyprawę zbrojną przeciw księciu.

W latach 1395 - 96 Władysław utracił swe polskie posiadłości. Gdy mimo to, usunięty do Opola, nękał napadami przygraniczne obszary, Jagiełło bezpośrednio uderzył na Śląsk. Władysław uszedł z Opola, pozostawiając obronę bratankom, których z braku syna uczynił spadkobiercami. Miasto i księstwo ucierpiało od tych walk zakończonych kapitulacją książąt opolskich. Władza nad księstwem przeszła w ręce Bolka IV i Bernarda, a sam Władysław zmarł w 1401 roku na łaskawym chlebie bratanków.

Obaj książęta bardzo zgodnie zarządzali księstwem opolskim. Bolko IV utrzymywał ożywione kontakty z Polską. Podstawowym problemem była dla księcia wojna domowa w Czechach, zapoczątkowana w 1419 r. rewolucją husycką. Ruch husycki miał charakter religijny i narodowy, skierowany był przeciwko kościołowi i zniemczonym warstwom społeczeństwa czeskiego. Husyci w 1428 wkroczyli na Śląsk. Bolko IV zapewnił sobie układami ich życzliwą neutralność, a jego najstarszy syn Bolko V, władający już za życia ojca Głogówkiem, przeszedł na stronę husytów. Nie tylko udzielił im zbrojnej pomocy, ale przyjął też ich religię.

Bolko V wykorzystał wojny husyckie do poszerzenia własnych posiadłości i wzbogacenia skarbca, kosztem kościoła i zniemczonych Piastów dolnośląskich. On rozpoczął proces integracji rozbitego od półtora wieku Górnego Śląska. Po śmierci ojca w 1437 r. został Bolko V wraz z małoletnimi braćmi księciem opolskim (Jan II zmarł już w 1439, Henryk po 1436, przeżył Bolka tylko najmłodszy brat Mikołaj I). Bezdzietny stryj ks. niemodliński Bernard zapisał swe ziemie Bolkowi. W czasie husyckiej zawieruchy Bolko zajął szereg ważnych miast - Ujazd, Strzelce, Koźle, Pyskowice, Toszek, nie licząc mniejszych ośrodków. Zjednoczył on wszystkie dawne posiadłości Bolka I. Księstwo opolskie wróciło do granic z roku 1281. Do śmierci w 1460 r. Bolko V zdołał utrzymać faktyczną niezależność swego państwa. Ponieważ nie zostawił syna, spadkobiercą jego ziem i skarbów został najmłodszy brat Mikołaj I.

Czasy Mikołaja I i początkowy okres rządów jego synów, Jana III i Mikołaja II, to burzliwy okres w dziejach Śląska. W wyniku wojen czesko - węgierskich cała dzielnica dostała się pod panowanie króla Węgier Macieja Korwina. Zniszczenia wojenne i ciężkie rządy tego władcy dotknęły również Opolszczyznę, spustoszoną i obciążoną nadmiernymi podatkami, toteż z ulgą przyjęto wieść o jego śmierci i powrocie Śląska pod czeskie rządy.

Synowie Mikołaja I wspólnie władali ojcowizną. Stopniowo powiększali swoje państewko - w 1477 r. zajęli Prudnik z okręgiem, w 1492 r. Gliwice. Obaj bracia w miarę możliwości unikali wojen, starając się odbudować i zagospodarować swe władztwo. Ich zgodne współrządy przerwał tragiczny zgon Mikołaja II, ściętego na rynku w Nysie, w obecności wielu książąt śląskich i biskupa wrocławskiego Jana Rotha. Nie jesteśmy dziś w stanie wyjaśnić przyczyn ani okoliczności tego wydarzenia. W każdym razie Jan III został w 1497 jedynym władcą księstwa opolskiego. Kontynuował on do końca swych rządów pokojową politykę, co zapewniło Opolszczyźnie czasy pomyślnego rozwoju gospodarczego. Brak było w księstwie wielkich miast, a źródłem jego rosnącego bogactwa było rolnictwo, gospodarka leśna, hodowla, rybołówstwo i rozwijające się w okolicach Tarnowskich Gór i Bytomia górnictwo. Dysponując znacznymi dochodami książe powiększał je prowadząc na szeroką skalę operacje finansowe, udzielając oprocentowanych pożyczek innym książętom śląskim. Będąc oszczędnym, a na starość skąpym zgromadził olbrzymie bogactwa. Część z nich przeznaczył na powiększenie terytorium księstwa. Kupował całe okręgi z zamkami, miasta, nie gardził nawet możliwością zakupu pojedynczych wiosek.

Największym sukcesem Jana było przyłączenie w 1521 r. księstwa raciborskiego. Zdołał Jan III Dobry zjednoczyć prawie cały Górny Śląsk - bez regionu nysko - otmuchowskiego, stanowiącego wówczas księstwo biskupów wrocławskich. Stworzył najrozleglejsze na Śląsku i jedno z najbogatszych księstwo, przywracając Opolszczyźnie granice z czasów Władysława I (poł. XIII w.).

Jan III, nie mając spadkobierców, zatroszczył się o los poddanych i swego państwa, jeszcze za życia wydając kilka aktów prawnych regulujących przyszłe losy Opolszczyzny. Najważniejszy był wielki przywilej ziemski wydany przez Jana w 1531 r. Dotyczył on ustroju Opolszczyzny i praw ludności. Paragraf 2 tego dokumentu mówił o wieczystej niepodzielności terytorialnej księstwa opolsko-raciborskiego, nawet po śmierci Jana. Dokument miał dla przyszłości regionu ogromne znaczenie - stworzył podstawy prawne dalszego istnienia Górnego Śląska w ramach jednego organizmu terytorialnego, nawet po wygaśnięciu Piastów opolskich. Ostatni przedstawiciel tej dynastii, książę Jan III Dobry zmarł na zamku opolskim 27 III 1532 r., ale stworzone przez opolską linię Piastów księstwo przetrwało, stanowiąc fundament regionu od XV w. określanego mianem Górnego Śląska.

1. Opole - stolica księstwa opolsko - raciborskiego.

Perwsze osiedle na Ostrówku powstało najpóźniej w VIII - IX w. i stało się prawdopodobnie naczelnym grodem plemiennego państewka Opolan. Po włączeniu ok. 990 r. do państwa Polan, Opole stało się siedzibą książęcego namiestnika i stolicą okręgu administracyjnego, zwanego od XII w. Kasztelanią. Składało się w X - XII w. z grodu i podgrodzia na Ostrówku oraz osad rzemieślniczych na prawym brzegu Młynówki. Wg. archeologów w X w. Opole liczyło 90 domów i 600 mieszkańców.

Rozwój miasta uległ przyspieszeniu, gdy stało się ono stolicą księstwa opolskiego oraz siedzibą syna Mieszka Plątonogiego, księcia Kazimierza. Po powrocie z krucjaty rozpoczął on w latach 20 - tych XIII w. budowę murowanego zamku na Ostrówku. W latach 1211 - 1217 Kazimierz dokonał lokacji - założenia miasta na prawym brzegu Młynówki. Po lokacji osada na Ostrówku wyludniła się stopniowo, a nowo założone miasto liczyło ok. 900 mieszkańców.

Budowę zamku zakończył Bolko I ok. 1298 r. Za jego rządów otoczono miasto murami obronnymi, wzniesiono kolegiatę św. Krzyża. Przy kościele franciszkanów rozpoczął Bolko budowę Kaplicy św. Anny, która miała się stać kaplicą grobową opolskich Piastów. Około roku 1295 zbudowano klasztor dominikanów (na górce) a w 1300 r. dobiegła końca budowa okrągłej wieży zamkowej. Pożar miasta w 1307 r. zniszczył franciszkański klasztor, odbudowany w połowie XIV w. Murowany ratusz na rynku pochodzi z drugiej połowy XIV w.

Książę Władysław Opolczyk wzniósł w Opolu drugi zamek, tzw. Górny w latach 1382 - 87 (do dziś przetrwała jego czworokątna wieża w kompleksie gmachów Technikum Mechanicznego).

Mury miejskie zaczynały się nad Młynówką - za kościołem franciszkanów biegły do dzisiejszego Placu Kopernika, wzdłuż ul. Sienkiewicza i na wysokości Katedry skręcały znowu do Młynówki.

Miasto miało pięć bram:

• Zamkową - między kościołem franciszkanów a dzisiejszym Archiwum,

• Krakowską - na dzisiejszym Placu Wolności,

• Gosławicką - obok Zamku Górnego na ul. Osmańczyka,

• Biskupią - obok Katedry na ul. Ks. Opolskich,

• Odrzańską - nad Młynówką, ul. Katedralna.

W takim kształcie miasto przetrwało do śmierci ostatniego Piasta. Piastom zawdzięczało miasto wiele - najwspanialsze budowle, rangę siedziby władcy i stolicę księstwa. Po wygaśnięciu dynastii miasto stopniowo podupada, a jego ponowny rozkwit nastąpił dopiero w XIX w. dzięki kolei żelaznej.

Zabytki Opola

Wszystkie ważniejsze obiekty zabytkowe Opola zawdzięczają swój początek książętom opolskim. Niestety do naszych czasów przetrwało ich niewiele. Po wygaśnięciu opolskich Piastów nastąpiła degradacja miasta - przestało być siedzibą władcy. Od 1532r w mieście rezydują cesarscy namiestnicy, zarządzający prowincjonalnym z punktu widzenia cesarzy miastem i księstwem. Brak gospodarza powodował stopniową ruinę reprezentacyjnych budowli miasta. Przyspieszyły ją częste - zwłaszcza w XVII i 1 poł. XVIII w. - wojny i towarzyszące im grabieże, zniszczenia. Reszty dopełniły pożary, trapiące miasto co kilkanaście lat drewniana i gęsta zabudowa sprawiała, że ich pastwą padało zwykle kilkadziesiąt procent budynków. Najgorszy w skutkach pożar w 1615. strawił 90% zabudowań Opola.

Trudno się dziwić, że tak niewiele zabytków przetrwało, a te które dziś możemy w Opolu podziwiać wielokrotnie odbudowywane i przebudowywane nie zachowały wiele z oryginalnego wyglądu. Należą do nich: Wieża Piastowska, resztki Zamku Górnego i murów miejskich, Katedra, kościół "Na Górce" oraz kościół franciszkanów.

WIEŻA PIASTOWSKA

Stanowi ona jedyną pozostałość po zamku książęcym, którego budowę rozpoczął ok. 1217 Kazimierz I, a zakończył około 1289 Bolko I. On też wzniósł około. 1300 r. okrągłą wieżę, która nieznacznie przebudowana przetrwała do dziś jako jedyna pamiątka po zamku, który po śmierci Jana Dobrego szybko popadł w ruinę. Już w 1552 r. gdy w mieście przebywała królowa Węgier Izabela Jagiellonka nie nadawał się do zamieszkania. Wielki pożar zaczął się właśnie na zamku i wyrządził mu ogromne szkody. Wprawdzie zamek po 1615 r. odrestaurowano, ale wkrótce uległ zniszczeniom podczas licznych w XVII w. wojen. Rujnowany i powierzchownie odbudowywany zamek przetrwał do XIX w. W l. 1838-1855 rozebrano walące się mury obronne zamku, a on sam został odnowiony. Władze pruskie postanowiły umieścić w nim siedzibę rejencji. W związku z budową nowej siedziby władz w latach 1928-1930 (obecny gmach Urzędu Wojewódzkiego) zamek został zburzony. Wskutek protestów mieszkańców pozostawiono jednak stojącą do dziś wieżę.

ZAMEK GÓRNY

Zbudował go ok. 1382-1384 książę Władysław II Opolczyk obok jednej z bram miasta. Niewiele potrafimy powiedzieć o jego pierwotnym wyglądzie - uległ zniszczeniu jeszcze szybciej niż zamek na Pasiece. Już w połowie XVI w.służył jako więzienie. W 1615r spłonął doszczętnie - ocalała tylko zrujnowana wieża. W 1670 teren i ruiny przekazano jezuitom, którzy zbudowali tam kaplicę i gmach kolegium. W XIX w. władze przekazały obiekt nowo utworzonemu Gimnazjum Męskiemu. Dziś wieża i resztka murów stanowią część Technikum Mechanicznego.

KATEDRA

Według niepewnych przekazów drewniany kościółek na miejscu dzisiejszej Katedry ufundował Bolesław Chrobry. On też miał przekazać cenną relikwię - drzazgę z Krzyża Św. W każdym razie w 1295 r. zbudowano murowany kościół, w którym znalazł wieczny spoczynek ostatni opolski Piast. Katedra dzieliła losy miasta - wielokrotnie niszczona pożarami, odbudowywana nie zachowała pierwotnego wyglądu. W jej bocznej nawie znajduje się płyta nagrobna Jana Dobrego.

KOŚCIÓŁ NAJŚWIĘTSZEJ MARII PANNY - "Na Górce"

Wg. legendy miał w tym miejscu głosić kazania w drodze do Prus św. Wojciech. Dlatego wzniesiono tam kościół, który w 1254 pełnił funkcję parafialnego. W 1304 r. otrzymali go dominikanie, którzy wznieśli obok drewniany, a potem murowany klasztor. Opuszczony w latach 1530-1604 popadł w ruinę, a w 1615 spalił się. Odbudowano go ostatecznie w 1740 r., ale w zupełnie innym kształcie, nadając mu barokowy wystrój.

KOŚCIÓŁ I KLASZTOR FRANCISZKANÓW

Ufundowany został w 1248r, ale po pożarze odbudowany w zbliżonej do dzisiejszej postaci w latach 1309-1350. Zbudowana przez Bolka I kaplica św. Anny stała się świątynią grobową Piastów opolskich. i najcenniejszym zabytkiem Opola. Pochowano tam 8 książąt i 5 księżnych opolskich: Bolka I, Bolka II, Bolka III Bolka IV, Mikołaja I, Mikołaja II, Jana II i Władysława Opolczyka. Kamienne sarkofagi Bolka I i Bolka II oraz dla siebie i swej żony Anny ufundował ok. 1380r. ks. Bolko III. W 1905 r. pod kaplicą Niemcy odkryli kryptę grobową z 7 trumnami. Ponieważ w drugiej poł. XVI w. kaplicę sprofanowano, trudno ustalić czyje zwłoki odkryto w krypcie.

Biografie książąt opolskich.

MIESZKO I PLĄTONOGI

Urodzony: ok. 1130 r.Rodzice: syn Władysława II i Agnieszki Babenberg, ks. austriackiej. Po wygnaniu ojca w 1146 r. uszedł z nim do Niemiec. Wraz z bratem Boleslawem Wysokim powrócił na Śląsk w 1163, dzięki pomocy cesarza Fryderyka Barbarossy. Początkowo bracia rządzili razem, ale w 1173 doszło miedzy nimi do konfliktu, zakończonego podziałem Śląska - Mieszko otrzymał księstwo raciborskie. Uczestniczył w dzielnicowych konfliktach, powiększając swe księstwo o Siewierz i Bytom w 1177, a w 1201 opanował Opole z okręgiem. Zjednoczył tym samym cały Górny Śląsk. Będąc wówczas najstarszym z rodu Piastów, przystąpił do walki o Kraków - dzielnicę senioralną. Cel udało mu się osiągnąć w roku 1210., gdy zasiadł na krakowskim tronie. Mieszko z Opolem związany był w niewielkim stopniu; jego główną siedzibą był Racibórz. Poślubił bliżej nieznaną Ludmiłę. Potomstwo: miał jednego syna - Kazimierza i 4 córki: Eufrozyne, Agnieszkę, Ryksę, Ludmiłę. Wszystkie prawdopodobnie zmarły młodo, w początku XIII. Zmarł: w Krakowie w 1211 r. i tam został pochowany. Jest protoplastą wszystkich Piastów górnośląskich.

KAZIMIERZ I

Urodzony: w 1178 lub 1179 r. Rodzice: jedyny syn Mieszka Plątonogiego i Ludmiły. Uczestniczył w krucjacie króla Węgier Andrzeja na Bałkanach w 1217, a po powrocie uczynił Opole stolicą swego księstwa. On rozpoczął w latach 1211 - 18 budowę kamiennego zamku, w miejscu grodu na Ostrówku. Dokonał też lokacji Opola na prawym brzegu Młynówki. Poślubił najpóźniej w 1218 r. księżniczkę bułgarską Violę. Potomstwo: miał z Violą 2 synów - Mieszka i Władysława, oraz dwie córki: Wieńczysławę - mniszkę w klasztorze norbertanek w Czarnowąsach i Eufrozynę. Ta ostatnia(zm. 1292) poślubiła Kazimierza księcia kujawskiego i była matką Władysława Łokietka. Zmarł: 13 V 1229 lub 1230 r. Pochowany został w ufundowanym przez siebie klasztorze w Czarnowąsach. (Wdowa po nim, Viola zm. 7 IX 1251 i też tam została pochowana. )Możemy go uważać za pierwszego księcia opolskiego - jako pierwszy używał takiego tytułu w dokumentach.

MIESZKO II OTYŁY

Urodzony: ok. 1220.Rodzice: starszy syn Kazimierza I i Violi, imię odziedziczył po dziadku. W chwili śmierci ojca był małoletni, toteż rządy regencyjne w latach. 1229 - 1231 sprawowała matka. Po 1230 r. opanował Opolszczyznę Henryk Brodaty. Viola z synami otrzymała ziemię wielunską. Dopiero po śmierci Brodatego Mieszko z bratem odzyskali władzę nad ojcowizną (ok. 1238/1239). W 1241 musiał młody książę stawić czoła najazdowi Mongołów. Pod Raciborzem zdołał pobić ich straż przednią, ale w okolicach Opola poniósł klęskę. Miasto spalono, a Mieszko z resztkami rycerstwa wycofał się na Dolny Śląsk. Brał udział w bitwie pod Legnicą - 9 IV 1241, gdzie poniósł klęskę i zginął Henryk II Pobożny. Po wycofaniu się Tatarów odzyskał Mieszko zniszczone księstwo. W 1229 poślubił Judytę, córkę Konrada Mazowieckiego. Potomstwo: nie zostawił potomstwa. Zmarł: 22 X 1246 r. Pochowany został w klasztorze dominikanów w Raciborzu.

WŁADYSŁAW I

Urodzony: ok. 1225 r. Rodzice: młodszy syn Kazimierza i Violi. Po śmierci brata objął rządy w księstwie opolsko - raciborskim. Na jego czasy przypadają początki niemieckiej kolonizacji Opolszczyzny, ostateczne uformowanie się Opola jako samorządnego ośrodka miejskiego. On też sprowadził do miasta dominikanów. Kontynuował budowę zamku książęcego na Ostrówku. W 1251 poślubił Eufrozynę - córkę Władysława Odonica księcia Wielkopolskiego. Miał z nią 4 synów i córkę NN, żonę Henryka IV Probusa ks. wrocławskiego. Synowie Władysława podzielili miedzy siebie Górny Śląsk. Najstarszy Mieszko I otrzymał ks. cieszyńsko - oświęcimskie, ( ta linia wygasła w 1625), Kazimierz II ks. bytomsko - kozielskie (jego męscy potomkowie wyg. w 1354r. ), Bolesław I ks. opolskie i Przemysław raciborskie (po śmierci jego syna Leszka w 1336r. Racibórz do 1521r. znalazł się pod władzą czeskich Przemyślidów). Potomstwo: miał z Eufrozyną 4 synów (najstarszy Mieszko I, Kazimierz II, Bolesław I i Przemysław) i córkę NN, żonę Henryka IV Probusa. Zmarł: 27 VIII 1281r. lub w początku 82 r. Pochowany u dominikanów w Raciborzu. Śmierć Władysława otworzyła okres rozdrobnienia terytorialnego Górnego Śląska.

BOLKO I (BOLESŁAW I)

Urodzony: w latach 1254 - 1258. Rodzice: trzeci syn Władysława I i Eufemii. odziedziczył imię po bracie matki, księciu wielkopolskim Bolesławie. Po objęciu samodzielnych rządów popierał szwagra Henryka Probusa w jego walce o tron krakowski. Pod Siewierzem, walcząc przeciw Władysławowi Łokietkowi w 1289 r., został ranny i wpadł w niewolę krewniaka. Przeciwnikiem Łokietka został do końca życia. W 1289 uznał się lennikiem króla Czech Wacława II, a w 1291 uczestniczył w jego wyprawie na Kraków. Po zdobyciu miasta Wacław mianował Bolka starostą Krakowa (był nim do 1292 r). Popierał Bolko innego wroga Łokietka - Przemka ks. głogowskiego, gdy ten w 1296 r. walczył z nim o Wielkopolskę. W nagrodę dostał ziemię wieluńską. Po zamordowaniu Wacława III stanął Bolko po stronie nowego króla Czech Jana Luksemburskiego. W 1311 r. wyprawił się na Kraków, wspierając bunt mieszczan przeciw Łokietkowi. Nie zdobył stolicy i wycofał się po otrzymaniu okupu. W Opolu Bolko zakończył budowę zamku książęcego, wzniósł kaplicę św. Anny. Za jego czasów miasto otoczono murami obronnymi. Osadził w Opolu franciszkanów, ufundował ich klasztor oraz kolegiatę św. Krzyża. Żoną Bolka była nieznanego pochodzenia Agnieszka. Potomstwo: miał 3 synów: Alberta zm. w l. 1366 - 75 ks. strzeleckiego, Bolesława ks. niemodlińskiego (1362 - 1365) i Bolka III opolskiego. Zmarł: 14 V 1313 r. Pochowany został w kościele franciszkanów w Opolu.

BOLKO II

Urodzony: przed 1300. Rodzice: drugi syn Bolka I i Agnieszki, otrzymał w spadku po ojcu Opole. Bracia dokonali podziału ojcowizny najpóźniej w 1316, bo już w 1317 występuje Bolko II jako książe opolski. Prowadził pokojową politykę, unikając wojen, troszczył się o gospodarczą pomyślność swego państewka. Znalazł środki na odbudowę spalonego w 1307 kościoła i klasztoru franciszkanów, zakończoną ok. 1350 r. 5 IV 1327 złożył we Wrocławiu hołd królowi Janowi Luksemburskiemu, potwierdzając zależność Opola od Czech. Sam uważał się za Polaka i poczuwał do jedności narodowej z Polakami, czego dał dowody w dokumentach. Od ks. legnickiego Wacława kupił Bolko Byczynę i Kluczbork, od książąt kozielskich Sławięcice. Pozycję księcia podniosło małżeństwo jego siostry Marii z królem Węgier - Karolem Robertem. Sam Bolko poślubił około 1326 r. - Elżbietę, córkę księcia świdnicko - jaworowskiego Bernarda, a po jej śmierci 9 II 1348 bliżej nie znaną Małgorzatę. Potomstwo: miał 3 synów: Władysława II, Bolka III, Henryka (kleryk ur. 1337 - zm. 1356/8) oraz kilka córek: Kunegundę (klaryska w Budzie, zm. 1372), Agnieszkę (klaryska w Starym Sączu, ksieni zm. 1 VI 1390), Elżbietę (zakonnicę w Trzebnicy, zm. 25 IV 1382), Annę (klaryskę wrocławską, zm. 12 III 1412). Prawdopodobnie jego córką z drugiego małżeństwa była Agnieszka, zm. 1411 żoną Jodoka mgr Moraw. Zmarł: 21 IV 1356 r., a pochowany został w klasztorze franciszkańskim w Opolu.

WŁADYSŁAW II OPOLCZYK

Urodzony: ok. 1327 r. Rodzice: najstarszy syn Bolka II i Elżbiety. Po śmierci ojca podzielił się z bratem ok. 1367 miastem i księstwem opolskim po połowie. Niewielkie państewko nie zaspokajało ambicji Władysława, który wcześnie zaczął szukać możliwości zrobienia kariery poza Laskiem. Od 1359 stale przebywał na dworze węgierskim, świadcząc różne usługi królowi Ludwikowi. Jako doradca, dyplomata i bliski współpracownik obdarzony został przez króla wielkimi dobrami i godnością palatyna Węgier. W 1370 r. po śmierci Kazimierza Wielkiego wysłany został do Polski, a w latach 1372 - 1378 zarządzał Rusią Halicką, wykazując talent administracyjny i ogromną energię. Zamierzał go Ludwik mianować swoim namiestnikiem w Polsce, ale powszechny opór Polaków wśród których Władysław był bardzo niepopularny odwiódł go od tego zamiaru. Otrzymał więc tylko od króla Kujawy, ziemie dobrzyńską i wieluńską. Wpływom Władysława zawdzięczał biskupstwo poznańskie jego bratanek Jan. 9 IX 1382 ufundował książe w Częstochowie klasztor paulinów, obdarzając ich bogato i ofiarowując zakupiony na Rusi obraz Matki Boskiej. Tego roku zmarł protektor Władysława - król Polski i Węgier Ludwik oraz bracia: Bolko III i Henryk. Wyjechał wiec Władysław do Opola, a po załatwieniu spraw spadkowych powrócił do Polski. Próbował przeciwstawiać się wyborowi Jagiełły na tron Polski, ale w końcu przeszedł na jego stronę został nawet ojcem chrzestnym nowego króla, który zatwierdził uprzednie nadania Ludwika na rzecz opolskiego księcia. Mimo to Władysław utrzymywał potajemne kontakty z Krzyżakami i Węgrami, szkodząc polskim interesom. Niechęć księcia do Jagiełły wzrosła, gdy ten nie dopuścił do objęcia biskupstwa kujawskiego przez Jana Kropidłę. Ściślej związał się z Krzyżakami, a w 1391 sprzedał im ważny zamek w Złotoryi. Spowodowało to otwarty konflikt. Wojska Jagiełły uderzyły na kujawskie zamki, a Opolczyk zaproponował Krzyżakom rozbiór Polski z udziałem Czech, Brandenburgii i Węgier. Krzyżacy te plany odrzucili, ale udzieli mu pożyczki pod zastaw ziemi dobrzyńskiej. Oburzony Jagiełło postanowił rozprawić się z nim i w latach 1395 - 1396 wojska polskie zajęły prawie wszystkie jego zamki. Pozbawiony polskich posiadłości Władysław schronił się do Opola i stąd urządzał najazdy na pograniczne ziemie. Doszło wtedy do polskiej wyprawy na Opole ,z którego Władysław uszedł. Miasto ucierpiało w czasie oblężenia, a książęta opolscy ukorzyli się przed Jagiełłą. Władysław zrzekł się śląskich dóbr na rzecz bratanków i dożył swych dni na ich niezbyt łaskawym chlebie. Był dwukrotnie żonaty: z Elżbietą córką Besaraba ks. wołoskiego i Eufemią córką Ziemowita ks. mazowieckiego. Potomstwo: miał tylko córki: NN (zakonnicę w Budzie zm.. po 1368), Elżbietę (zm.. 1372 - 1374 żonę Jodoka mgr Moraw), Katarzynę (zm. 13 V 1390 - poślubiła brata Jagiełły, Wigunta), oraz Eufemię (zm. 30 III 1408 r. )Zmarł: w niedostatku i opuszczeniu w Opolu 8 V 1401. Pochowany został w kościele franciszkanów. Był postacią kontrowersyjna - zdolny, ambitny i inteligentny, ale zarazem chciwy, egoistyczny i pozbawiony głębszych zasad moralnych.

BOLKO III

Urodzony: ? Rodzice: młodszy syn Bolka II. Przy podziale dzielnicy w 1366 r. został pokrzywdzony przez brata, który oddał mu tylko pół Opola i księstwo strzeleckie. Pozostawał w cieniu Władysława i był mało znaczącym księciem. Za jego czasów zbudowano prawdopodobnie w Opolu kamienny ratusz. Książę przed śmiercią ufundował kamienne sarkofagi w kaplicy św. Anny dla ojca i dziada oraz dla siebie i swej żony. Poślubił w latach 1355-1360 nieznaną nam Annę.Potomstwo: miał z Anną 4 synów: Jana I, Bolka IV, Henryka (1374-22 XII 1394), Bernarda (1374/8-4 IV 1455, książę niemodliński), oraz córkę Annę (1378-2 XII 1455, ksieni w Trzebnicy).Zmarł: 21 IX 1382r. w Strzelcach Opolskich, zostawiając małoletnich synów. Pochowany w kościele franciszkanów w Opolu.

JAN I KROPIDŁO

Urodzony: ok. 1360 r. Rodzice: najstarszy syn Bolka III. Rzadko zdarzało się - jak w jego przypadku - aby najstarszego syna przeznaczano do kariery duchownej. Zawdzięczał ją poparciu stryja, Władysława Opolczyka. Jako jeden z niewielu książąt studiował Jan na uniwersytecie w Bolonii prawo. Dzięki Ludwikowi Węgierskiemu otrzymał 9 VI 1382 w młodym wieku biskupstwo poznańskie. Protekcja stryja i poparcie Zakonu sprawiły, że w 1384 został Jan biskupem kujawskim. Dysponując jego ogromnymi dochodami prowadził młody książę wystawny, a nawet hulaszczy tryb życia. Mimo to udało mu się uzyskać od papieża nominację na arcybiskupa gnieźnieńskiego. Na to nie mógł sobie pozwolić Jagiełło. Rozpoczęła się walka Opolczyków z królem, zakończona klęska ich obu - militarną Władysława i dyplomatyczną Jana, który ostatecznie objął w 1394 r. biskupstwo kamieńskie. Ubogie i położone na uboczu nie zaspokajało ambicji księcia. Dzięki swoim wpływom i zabiegom w Rzymie uzyskał Jan w 1396 r. bogate biskupstwo chełmińskie w państwie krzyżackim. Stale dążąc do powiększenia majątku i znaczenia podjął próbę odzyskania biskupstwa kujawskiego. Został w 1399 r. uwięziony, gdy przebrany za kupca podążał przez Polskę do Opola. Wolność odzyskał, gdy złożył przysięgę, że nie będzie zabiegał o polskie godności kościelne. W Opolu uregulował z braćmi problem podziału ojcowizny, a potem podążył do Włoch. Po powrocie pogodził się z Jagiełłą i w 1402 odzyskał biskupstwo kujawskie. Okazał się dobrym administratorem, zapobiegliwie dbając przy tym o zupełnie doczesne korzyści. Wprawdzie wielokrotnie bywał w tarapatach finansowych - co wynikało z jego wystawnego stylu życia, podróży zagranicznych, licznych procesów - ale potrafił pod koniec życia zgromadzić znaczny majątek. Jako biskup kujawski przeszedł całkowicie na stronę Jagiełły i oddawał Polsce cenne usługi. Król wykorzystał wykształcenie i międzynarodowe kontakty Jana powierzając mu ważne misje dyplomatyczne. Był jednym z głównych przedstawicieli Polski - obok Mikołaja Trąby i Pawła Włodkowica - na soborze w Konstancja w 1414 - 1418. Krzyżacy uskarżali się na szkody jakie wyrządziła im jego działalność. Nie tracił Jan związków z rodzinnym księstwem. Często odwiedzał Opole, popierał swoich braci w konfliktach z Wrocławiem i królem czeskim Wacławem. Był jedną z barwniejszych postaci swego czasu, choć jako duchowny nie świecił przykładem. Wykształcony i inteligentny był bardzo dowcipny, czasem złośliwy. Wystawne uczty, hulanki, kosztowne szaty, klejnoty - to tylko niektóre grzechy za jakie podobno żałował na łożu śmierci. W testamencie nie zapomniał o rodzinnym mieście. Zapisał sumę 600 grzywien na budowę murowanych domów w Opolu. Ślady tej działalności budowlanej są widoczne do dziś w kamienicach na rynku, 500 grzywien przeznaczył na wybudowanie szpitala w mieście z kaplicą. Szpital taki pod wezwaniem św. Aleksego istotnie wybudowano. Swój przydomek - Kropidło - Zawdzięczał obfitym, jasnym, kręconym włosom. Książę opolski Jan I Kropidło, biskup kujawski Potomstwo: nie pozostawił potomstwa.Zmarł: w Opolu 3III 1421 r. Pochowany został w kościele dominikanów opolskich("na górce"). Wskutek pożarów kościoła, jego grób nie zachował się.

BOLKO IV

Urodzony: w latach 1363/7, Rodzice: młodszy syn Bolka III. W chwili śmierci ojca był małoletni. Już w 1389r występuje w dokumentach jako książę opolski, ale w zasadzie rządził tylko w Niemodlinie bo w Opolu władał (z krzywdą dla bratanków) Władysław Opolczyk. Dopiero klęski stryja w walce z Jagiełłą skłoniły go do przekazania Opola synom Bolka III. Oni musieli stawić czoła najazdowi polskiemu. Opole, wprawdzie Bolko IV obronił, ale księstwo zostało spustoszone w czasie wojny 1396r. Po kapitulacji Opolczyka całość księstwa przeszła w ręce jego bratanków. Dokonano wówczas podziału: Jan I Kropidło i Bolko IV objęli Opole, a Bernard Niemodlin. Ponieważ Jan z racji biskupich obowiązków przebywał poza Śląskiem, rządy spoczywały w rękach Bolka IV. Po zawarciu pokoju z Jagiełłą nawiązali książęta ożywione kontakty z Polską. W 1404 obaj bracia popadli w spór z królem czeskim Wacławem. Pożyczyli mu ogromną sumę - 80000 grzywien, za której zwrot poręczył Wrocław i inne miasta. Ponieważ Wacław pieniędzy nie oddał, książęta zaczęli rabować kupców wrocławskich. Kropidło udzielał im poparcia a nawet pomocy zbrojnej. Konflikt przerywany rabunkami ciągnął się do śmierci Wacława w 1419. Poważniejszym problemem dla Bolka była rewolucja husycka w Czechach, która rozpoczęła się w 1419 r. Ten ruch społeczno - religijny miał też narodowe zabarwienie. Był reakcją na trwającą dwieście lat germanizację Czech (w tym i Śląska). Wyprawy, jakie organizował przeciw husytom nowy król czeski Zygmunt Luksemburski, kończyły się klęską. Bolko pozostawał neutralny wobec tych wydarzeń, ale po kryjomu sprzyjał husytom. Gdy zaczęli oni organizować wyprawy przeciw cesarzowi, docierając aż na Górny Śląsk, Bolko zawarł z nimi pokój, mimo że księstwo jego ucierpiało od tych walk. Ostatnie lata rządów poświęcił Bolko na odbudowę zniszczonej Opolszczyzny. Książę poślubił ok. 1400 r. Małgorzatę, pochodzącą z rodu hrabiów Gorycji (nie jest to pewne). Potomstwo: mieli 4 synów: Bolka V, Henryka (zm.. 8 IV 1436 r. za życia ojca), Jana II (ks. opolski zm. wkrótce po śmierci ojca 5 IX 1439), Mikołaja I, oraz córkę Małgorzatę (1400 - 1454), która wyszła za Ludwika ks. lubińsko - oławskiego. Zmarł: 6 V 1437 r. a jego żona Małgorzata 6 XII tego r. Oboje pochowano w kościele franciszkanów w Opolu.

JAN II

Urodzony: najpózniej ok. 1412 r. Rodzice: drugi lub trzeci syn Bolka IV i Małgorzaty hrabianki Gorycji. Występuje w dokumentach w 1428 i 1432 r. Prawdopodobnie przynajmniej nominalnie współrządził księstwem z ojcem w ostatnich latach życia Bolka IV. Po jego śmierci w 1437 r. z bratem Mikołajem I objął władzę w dzielnicy opolskiej. Obaj 6 X 1438 uznali się lennikami Kazimierza Jagiellończyka, ale już 3 XII tego roku uznali władzę nowego króla Czech - Albrechta Habsburga. Jest to ostatnia wzmianka o Janie w dokumentach.Potomstwo: był bezżenny i nie pozostawił potomstwa. Zmarł: prawdopodobnie 5 IX 1439 r. Miejsce jego pochowania nie jest znane.

BOLKO V

Urodzony: ok. 1400. Rodzice: najstarszy syn Bolka IV. Ojciec, a z pewnością stryj chłopca Jan Kropidło doceniał wagę wykształcenia, które dla śląskiego książątka mogło stać się bramą do kariery. Młodego księcia wysłano na studia do Pragi. Edukacja wywarła wpływ na całe życie Bolka. Studiował w okresie szczytowego rozwoju husytyzmu. Zetknął się z hasłami i programem tego ruchu - obroną przed wynarodowieniem, koniecznością reformy zeświecczonego i zmaterializowanego Kościoła Wrócił do Opola przed 1419 mając ukształtowane poglądy, którym pozostał wierny przez całe życie. Poślubił wtedy pasierbicę Jagiełły (córkę jego trzeciej żony Elżbiety) Elżbietę Pilecką. Zacieśniło to związki książąt opolskich z Polską. Bolko często przebywał później w polskich dobrach żony. Od ojca otrzymał ok. 1420 Prudnik, a w 1425 Głogówek z okręgiem. Początkowo nie ujawniał swych husyckich sympatii, ale gdy ich oddziały wkroczyły na Śląsk skwapliwie stanął po stronie husytów. Oficjalnie przyjął naukę Husa, skonfiskował majątki kościelne, wygnał z Głogówka księży. Zawarł z husytami przymierze i razem atakowali zniemczone księstwa, miasta i kościelne dobra. Padł Kluczbork, Byczyna, Wołczyn, Brzeg, Grodków i szereg innych miasteczek, zamków. Ok. 1430 r. z polskimi husytami spalił Bolko klasztor częstochowski. Korzystał książę z możliwości powiększenia granic swego państwa, zaczynając proces integracji Górnego Śląska. Ruch husycki, którego Bolko do końca pozostał zwolennikiem, dzięki swej antyniemieckości przyczynił się do umocnienia polskości na Śląsku. Mimo, że po wycofaniu husytów Bolko ponosił klęski w starciach z oddziałami miast i książąt dolnośląskich, zdołał utrzymać większość zdobyczy terytorialnych oraz zagarnięte bogactwa. Pomnażał je zresztą urządzając rabunkowe wyprawy na majątki kościelne i napadając niemieckich kupców. Stałego poparcia Bolkowi udzielał ojciec i stryj książę niemodliński Bernard. Stał się Bolko jednym z potężniejszych książąt śląskich, a wobec panującego w Czechach zamętu utrzymał do końca życia niezależność swego księstwa. W dokumentach książęcej kancelarii figurują same polskie nazwiska. Kasując instytucje kościelne oszczędził Bolko klasztor franciszkański ze względu na jego polski charakter. Jakieś nieporozumienia - być może na tle religijnym - spowodowały rozpad jego małżeństwa. W 1451 poślubił książę Jadwigę, córkę niejakiego Hińczy Biesa z Kujaw, małej wsi koło Prudnika. W 1453 przeżył osobistą tragedię - zmarł jedyny syn Bolka, kilkunastoletni Wacław. Załamany książę zmarł kilka lat później. Potomstwo: Wacław (zm. 1453).Zmarł: 29 V 1460 r. Pochowany został w podziemiach kolegiaty w Głogówku.

MIKOŁAJ I

Urodzony: ok. 1420. Rodzice: najmłodszy z synów Bolka IV,. Przez dłuższy czas pozostawał w cieniu starszego brata Bolka V. Po śmierci ojca w 1437 objął wraz z bratem Janem II rządy w Opolu. Ponieważ Jan zmarł w 1439 Mikołaj rządził samodzielnie, choć za życia Bolka nie odgrywał większej roli. W 1460 odziedziczył całe powiększone księstwo opolskie i ogromne bogactwa Bolka V. Nie był husytą i kościół odzyskał za jego panowania część dóbr. W końcowych latach panowania Mikołaja Śląsk zniszczyła wojna czesko - węgierska, której skutki odczuli jego następcy. Potomstwo: Książę miał liczne potomstwo i nic nie wskazywało na to, że opolska linia Piastów wygaśnie na jego synach. Z żoną Magdaleną, córką Ludwika II - księcia legnicko - brzeskiego miał 5 synów i 5 córek. Najstarszy Ludwik zmarł między 23 V 1475 a 4 IX 1476, Bolesław i Bernard zm. przed 22 I 1477 w młodym wieku. Ojca przeżyli tylko Jan i Mikołaj. Z córek Machna(1420/50 - 1468/72) poślubiła w 1463 Przemysła ks. toszeckiego, Magdalena (zm. 1501) Jana ks. raciborskiego a pozostałe: Elżbieta(1442 - 1507), Katarzyna(1481 - 1507), i NN(zm. 1507) zostały zakonnicami w klasztorze klarysek we Wrocławiu. Zmarł: w Opolu 3 VII 1476 r., pochowany został w klasztorze franciszkanów, gdzie pogrzebano też jego syna Ludwika i zm. 10 IX 1497 żonę Magdalenę.

MIKOŁAJ II

Urodzony: Data jego urodzenia nie jest znana - historycy przypuszczają, że ur. się w latach 50 - tych lub 60 - tych XV wieku. Rodzice: trzeci syn Mikołaja I. Po śmierci ojca rządził księstwem wspólnie z bratem. Początki ich rządów przypadły na ciężki okres polityczny. W Czechach trwała wojna między królem Węgier Maciejem Korwinem a Władysławem Jagiellończykiem. Śląsk - zwłaszcza Górny - został poważnie zniszczony, a w 1479 przeszedł pod władzę króla Węgier. Jego ciężkie rządy i ucisk finansowy odczuli wszyscy książęta i miasta śląskie. Jan i Mikołaj doświadczyli tego na własnej skórze, gdy zaproszeni na zjazd z Maciejem do Koźla zostali podstępnie uwięzieni i wypuszczeni po zapłaceniu ogromnego okupu. Dopiero śmierć Korwina w 1490 uwolniła Śląsk od jego tyranii. Książętom opolskim zostały w spadku wrogie stosunki z głównymi poplecznikami Korwina - biskupem wrocławskim i księciem cieszyńskim Kazimierzem, co wpłynęło później na losy Mikołaja II. Sprzeczności między opolczykami a resztą zniemczonych Piastów śląskich narastały już od dawna, zaś po 1490 wybuchły z nową siłą. Skutki tego okazały się tragiczne. W 1497 r. starosta Śląska z ramienia króla Czech, książe cieszyński Kazimierz II, zwołał do Nysy sejmik książąt śląskich. Pojechał tylko Mikołaj - być może bracia nie dowierzali reszcie książąt i jeden pozostał w domu. Znamy dokładnie przebieg wypadków w Nysie - jakie były ich przyczyny nie dowiemy się nigdy. Według relacji świadków w czasie przerwy w obradach Mikołaj rozmawiający z kilkoma osobami z okrzykiem "Ty zdrajco!" rzucił się z nożem na Kazimierza II, zranił go i zaatakował biskupa Jana Rotha(znanego zresztą z niechęci do Polaków). Bał się aresztowania, zamachu na siebie - jakie były motywy Mikołaja nie dowiemy się nigdy. Znamy tylko dalszy przebieg wypadków. Książę schronił się w kościele św. Jakuba, ale na rozkaz Rotha został wyprowadzony i uwięziony w lochu jak pospolity zbrodniarz. Nazajutrz książęta zdecydowali, o postawieniu Mikołaja przed sądem. Nie chcąc sami rozlewać krwi piastowskiej przekazali sprawę sądowi miejskiemu w Nysie, choć było to niezgodne z prawem. Ponieważ rozprawę prowadzono po niemiecku, książę zażądał tłumacza, bo nie znał tego języka. Domagał się sądu królewskiego, do czego jako panujący miał prawo. Żądania Mikołaja zignorowano i skazany został na ścięcie. Wyrok wykonano na rynku w Nysie 27 VI 1497 r. Jakie względy kierowały zebranymi w Nysie książętami - też nie wiemy. Czy sprawa miała kontekst narodowościowy (co jest możliwe, bo Roth był znanym wrogiem Polaków, a Mikołaj był jedynym księciem na zjeździe, który nie uległ germanizacji) - tego też nie jesteśmy w stanie rozstrzygnąć z powodu ubóstwa i tendencyjności źródeł (głównie niemieckich). Potomstwo: był bezżenny i nie zostawił po sobie potomstwa. Zmarł: brat pochował go uroczyście 6 VII 1497 r. w kaplicy św. Anny w Opolu.

JAN III DOBRY

Urodzony: w latach 1450 - 1460. Rodzice: drugi syn Mikołaja I. W chwili śmierci ojca był pełnoletni i wraz z bratem objął władzę w księstwie, opolskim. Mimo różnic charakteru nie było konfliktów między nimi. Unikając wojen, umiejętnie gospodarując zgromadzili znaczne środki, które przeznaczali na powiększenie terytorium księstwa. Rozrosło się ono jeszcze za życia Mikołaja I, ale główne sukcesy odnosił w tej dziedzinie Jan. Po przyłączeniu Raciborza stworzył w drodze zakupów najrozleglejsze księstwo na Śląsku. Dokonał dzieła, które nie udało się jego bardziej energicznym poprzednikom - zjednoczył prawie cały Górny Śląsk. Księstwo opolsko - raciborskie było też najbogatszym państewkiem śląskim, a zasługi Jana popierającego handel, górnictwo i rolnictwo dla jego gospodarczego rozwoju były bardzo duże. Trzymał się książę z dala od wielkiej polityki, choć utrzymywał bardzo rozległą korespondencję. Odbył kilka podróży zagranicznych - w 1476 aż do Włoch, ale niechętnie opuszczał terytorium księstwa. Niewiele posiadamy wiadomości o jego życiu prywatnym. Kroniki przedstawiają go jako człowieka łagodnego, pokojowego, powolnego w decyzjach, a nawet tchórzliwego. Był bardzo gospodarny, oszczędny a nawet skąpy. Prowadził skromny tryb życia, a jedną z jego ulubionych rozrywek było polowanie i muzyka. Przebywał najczęściej w Opolu, w zamku na Pasiece. Dzięki swym finansowym talentom zdołał zgromadzić znaczne bogactwa. Książę troszczył się o los swoich ziem i poddanych W 1531 za zgodą króla Czech wydał tzw. wielki przywilej ziemski, który gwarantował dalsze istnienie księstwa opolskiego po jego śmierci, a ludności zapewniał samorząd i przywileje sądowe. Do końca życia pozostał wierny kościołowi katolickiemu, jako jedyny z książąt śląskich Posługiwał się na co dzień językiem polskim. być może znał czeski, a z pewnością nie znał niemieckiego. Wśród jego dworzan przeważają nazwiska polskie. Potomstwo: nie był żonaty i nie miał potomstwa. Zmarł: w czwartek 27 III 1532 r. w Raciborzu. Zgodnie z ostatnią wolą zmarłego pochowano go w opolskiej kolegiacie św. Krzyża. Grobowiec księcia umieszczono przed głównym ołtarzem i przykryto sarkofagiem. W 1773 r. w zwiazku z przebudową ołtarza zniesiono trumnę do podziemi, a płytę marmurową umieszczono w kaplicy św. Trójcy, która otrzymała nazwę kaplicy książęcej. Na płycie wyrzeźbiony jest złoty górnośląski orzeł oraz herb Księstwa Opolskiego. U dołu zamieszczono łaciński napis: "Roku Pańskiego 1532 dnia 27 III odszedł sławny i znany książę Pan Jan na Śląsku, ostatni książę Opola i Głogówka, a także pan Raciborza, wobec Boga i ludzi pobożnością i dobrodziejstwami wielce zasłużony. Amen". Był ostatnim księciem opolskim z dynastii Piastów. O spadek po nim ubiegał się wielu książąt. Zgodnie jednak z przywilejem ziemskim księstwo po jego śmierci wróciło do Korony Czeskiej jako odrębna całość zarządzana przez namiestnika. Z rozkazu ówczesnego króla Czech Ferdynanda Habsburga zajęto zamek na Pasiece. W jego podziemiach znaleziono olbrzymie skarby - w kufrach, workach i beczkach złote i srebrne pieniądze, bryłki złota, kosztowne naczynia, łańcuchy, pierścienie i inne przedmioty ze szlachetnych kruszców.

Dlaczego książęta opolscy.

egionalna odrębność Górnego Śląska ma metrykę wprawdzie starszą niż dynastia książąt opolskich, ale ugruntowana została w czasie rządów w Opolu tej linii Piastów. Różnorodne procesy spowodowały trwałe zróżnicowanie obu części Śląska.

Kolonizacja niemiecka intensywnie prowadzona od XIII w. przez Henryków Śląskich i towarzyszące jej zjawiska - wzrost zaludnienia, urbanizacja, rozwój gospodarki - koncentrowały się głównie na Dolnym Śląsku. Opolszczyzna pozostała nieco na uboczu tych przemian. Wynikiem tego były różnice w poziomie rozwoju gospodarczego obu części Śląska. Dolny był gęsto zaludniony, z dużymi ośrodkami miejskimi, będącymi centrami handlu międzynarodowego, a Górny nadal był regionem głównie rolniczym. Opole nigdy nie dorównywało Wrocławiowi. Innym skutkiem tych procesów były zmiany struktury etnicznej Śląska, na który napłynęła fala ludności z Niemiec. Zapoczątkowało to germanizację tej dzielnicy, ale wystąpiły tu różnice. Na Górnym Śląsku uległa jej tylko górna warstwa mieszczan a i to nie cała. Zresztą w XV - XVI w. mamy do czynienia z repolonizacją miast górnośląskich. Wg. niemieckich historiografów na wschód od Nysy Kłodzkiej Śląsk był polski.

W chwili śmierci ostatniego Piasta opolszczyzna była wprawdzie wieloetniczna i wielokulturowa - zamieszkiwała ją ludność polska, niemiecka i czeska - ale zdecydowanie panował żywioł polski. (W miastach Niemcy stanowili do 20% ludności wśród szlachty i chłopów ten procent był jeszcze mniejszy). Śląsk Dolny był wówczas zgermanizowany w stopniu o wiele większym. W późniejszych czasach doszły jeszcze różnice religijne między protestanckim Dolnym i katolickim głównie Górnym Śląskiem. Oba te regiony dążyły ku innym państwom - Dolny do Niemiec, Górny do Czech i Polski.

W utrwaleniu regionalnej odrębności i utrzymaniu polskości na Śląsku, książęta opolscy odegrali ogromną rolę. Byli jedyną linią Piastów Śląskich, która nie uległa germanizacji, utrzymując ożywione kontakty z Polską. Matką Władysława Łokietka była księżniczka opolska Eufrozyna. Bolko II w liście do papieża z 1327 r. pisał o swej " łączności z Polską... i całym narodem polskim". Władysław Opolczyk był wysokim dostojnikiem węgierskim i polskim (choć nie zawsze działał zgodnie z polskimi interesami ), fundatorem klasztoru Jasnogórskiego, ojcem chrzestnym Władysława Jagiełły. Jego bratanek Jan Kropidło był kolejno biskupem poznańskim, chełmińskim i włocławskim. Bolko IV bywał częstym gościem na dworze Jagiełły, a Bolko V poślubił pasierbicę tego króla. Niemieckie małżeństwa książąt opolskich należały do rzadkości, a w XV - XVI w. żaden z nich nie poślubił niemieckiej księżniczki (w przeciwieństwie do Piastów dolnośląskich). Nawet niemieccy kronikarze podkreślali polskość 6 polskich Piastów. Ich ojczystym językiem do końca pozostał polski, choć niektórzy z nich mogli też znać czeski urzędowy język kancelarii. O ostatnim Piaście opolskim, Janie III Dobrym jeden z dyplomatów cesarskich napisał, że " gdyby nie język polski książę byłby wiernym bałwanem".

Im też zawdzięczała opolszczyzna okres gospodarczej pomyślności. Szczególne zasługi położył tu znakomity gospodarz Jan III Dobry. Jego zasługą był rozwój rolnictwa w okolicach Bytomia i Tarnowskich Gór. On wydał pierwszą w Polsce ustawę górniczą - tzw. "Ordunek górniczy" z roku 1528. Co charakterystyczne spisano ją w języku polskim.

Miasto Opole wiele zawdzięcza swoim książętom. Za Piastowskich czasów Opole było stolicą niewielkiego, ale odrębnego państwa, siedzibą dworu panującego i jego urzędników. Nieliczne zabytki naszego miasta również związane są z Piastami. Wieża na Ostrówku to pozostałość książęcego zamku, kościoły franciszkanów, " na górce", Katedra św. Krzyża to fundacje książąt opolskich, jak również ich nekropolia - kaplica św. Anny przy kościele franciszkanów. Ukształtowanie regionu, rozwój naszego miasta w XIV - XVI w., trwanie przy języku i kulturze polskiej przy poszanowaniu innych narodowości to najistotniejsze osiągnięcia za które Piastom - Książętom Opolskim należy się pamięć.