OPIS DO TABLIC

(LINIA LEGNICKO-BRZESKA)

Tablice obejmują jedynie męskie potomstwo Piastów legnicko-brzeskich. Pominięci jednak zostali ci z Piastów, którzy zmarli w dniu przyjścia na świat. Z żeńskiego potomstwa uwzględnione zostały dwie córki Ludwika II, księcia brzeskiego, mianowicie Magdalena i Jadwiga. Mąż Magdaleny, Mikołaj I, książę opolski (j'1476) oraz obydwaj jego synowie, Jan i Mikołaj II, władali Brzegiem z tytułu zastawu w latach 1450-1480. Z małżeństwa Jadwigi z Janem, księciem lubińskim (oboje pochodzili z linii Piastów legnicko-brzeskich i byli ze sobą blisko spokrewnieni) pochodzą wszyscy Piastowie legniccy i brzescy, zaczynając od ich syna Fryderyka I, urodzonego w 1446 r. Wypada w tym miejscu wspomnieć o jeszcze jednej Piastównie legnicko-brzeskiej, mianowicie o Karolinie, córce Chrystiana, zmarłej 24 XII 1707 r. Była ona ostatnim przedstawicielem dynastii piastowskiej po mieczu. Imiona i przydomki Piastów panujących w Brzegu zostały wypisane w całości wielkimi literami. Tylko w odniesieniu do nich zostały podane dokładniejsze informacje genealogiczne. Piastowie brzescy wspólnie z legnickimi wywodzą się od syna Bolesława Rogatki, Henryka V Brzuchatego, księcia wrocławskiego i legnickiego. Henryk V, jakkolwiek władał Brzegiem, podobnie jak protoplasta Piastów dolnośląskich Bolesław Wysoki i pierwsi czterej Henrykowie (Brodaty, Pobożny, Biały i Prawy), nie używał tytułu księcia brzeskiego. Z trzech synów Henryka V tylko Bolesław III Rozrzutny miał potomstwo męskie. Pozostali synowie albo nie mieli w ogóle potomstwa (Władysław, książę legnicki) lub tylko potomstwo żeńskie (Henryk VI, książę Wrocławski). W wyniku podziału księstwa wrocławsko-legnickiego między synów Henryka V powstało odrębne księstwo brzeskie (w 1311 r.), które przypadło Bolesławowi III. On jest pierwszym, który zaczął używać tytulatury brzeskiej. Jest on zarazem właściwym protoplastą Piastów legnicko-brzeskich, którzy stanowią najliczniejszą grupę, liczącą ponad sto osób w obrębie całej dynastii piastowskiej. Wyjątkowo dobrze znana (w ogromnej większości wypadków znane są nawet godziny urodzin i śmierci) genealogia Piastów legnicko-brzeskich XVI i XVII w. pozbawiona jest najprawdopodobniej jakichkolwiek luk, natomiast dla okresu wcześniejszego należy liczyć się z możliwością niezachowania się wiadomości źródłowych o niektórych młodo zmarłych (zwłaszcza płci żeńskiej) Piastach. Genealogia Piastów legnickich i brzeskich XVII w. dowodzi na przykładzie potomstwa Jana Chrystiana wysokiej śmiertelności dzieci. Z dwunastu synów i ośmiu córek tegoż księcia, zrodzonych z dwóch żon, aż 6 synów i 4 córki zmarły przed ukończeniem pierwszego roku życia. Zjawisko wysokiej śmiertelno­ści niemowląt występuje tu niewątpliwie w jaskrawej formie, lecz jest ono na ogół typowe dla ówczesnego okresu, jak i dla średniowiecza. W genealogii Piastów legnicko-brzeskich znajduje pełne odbicie niska przeciętna długość wieku ówczesnych (nie tylko osób pochodzenia dynastycznego) ludzi. Tylko bardzo nieliczni Piastowie legniccy i brzescy dożyli wieku sześćdziesięciu lat. Należeli do nich książęta brzescy: Bolesław III Roz­rzutny, który zmarł w wieku 61 lat, Ludwik I, liczący w chwili śmierci ok. 80 lat, Jerzy II, zmarły w wieku 63 lat oraz książę legnicko-brzeski, Fryderyk II (67 lat) i biskup wrocławski, Wacław II (71 lat). Z księżniczek brzeskich jedynie żona Mikołaja I, księcia opolskiego, dożyła około siedemdziesięciu lat. Większość Piastów legnickich i brzeskich została pochowana w stołecznych miejscowościach, w Legnicy i Brzegu. W obu miejscowościach pochowanych zostało co najmniej 66 Piastów. Na pierwsze miejsce wysuwa się tu kolegiata Św. Jadwigi, ufundowana przez Ludwika I. Spoczęło w niej co najmniej 26 członków dynastii Piastowskiej (wraz z żonami). W tablicach podano jedynie datę pogrzebu ostatniego z Piastów, Jerzego Wilhelma. Pogrzeb odbywał się w średniowieczu najczęściej trzeciego lub czwartego dnia po śmierci. Zaczynając od wieku XVI odbywał się on (po uprzednim zabalsamowaniu zwłok) w kilka tygodni, a nierzadko i kilka miesięcy po śmierci danego Piasta. Podobnie jak i inne małżeństwa dynastyczne również i mariaże Piastów brzeskich były często zawierane między osobami ze sobą spokrewnionymi. Jednym z licznych na to przykładów jest małżeństwo między Janem, księciem lubińskim, i Jadwigą, córką Ludwika II brzeskiego. Oboje byli Piastami brzeskimi. Ich wspólnym przodkiem był książę brzeski Henryk VIII z Blizną, który był pradziadem Jana, a dziadem Jadwigi. Pokrewieństwo zachodziło zresztą nie tylko w wypadku, gdy chodziło o małżeństwa Piastów brzeskich z innymi Piastami, lecz również wówczas, gdy nawiązywali ani mariaże z przedstawicielami innych dynastii. Ze zrozumiałych względów małżeństwa międzydynastyczne były regułą. Jak bardzo poszczególne dynastie były ze sobą skoligacone dowodzi tego może najlepiej fakt, że drugie małżeństwo Bolesława III Rozrzutnego z Katarzyną, córką bana chorwackiego Mladena II z dynastii Šubiców wymagało dyspensy papieskiej z powodu zbyt bliskiego pokrewieństwa, a wydawałoby się na pierwszy rzut oka, iż nie powinno zachodzić jakiekolwiek bliższe pokrewieństwo między śląskim Piastem a przedstawicielką nieznanej w Polsce dynastii chorwackiej. Często zresztą zdarzało się, że zawierający małżeństwo nie wiedzieli, że są ze sobą spokrewnieni. Tak było też w wypadku małżeństwa Bolesława z Katarzyną i dopiero po 17 latach współżycia małżeńskiego oboje małżonkowie, gdy okazało się, że są ze sobą spokrewnieni, zaczęli starać się o dyspensę papieską. Dalszą cechą małżeństw dynastycznych jest ich charakter polityczny. Wynikało to z ówczesnej funkcji dynastii, która reprezentowała na zewnątrz dane państwo (księstwo). Jej mariaże ujawniają aktualne tendencje w dziedzinie polityki zagranicznej, nurtujące dane państwo. Dla przykładu można tu podać obydwa małżeństwa Bolesława III, z których pierwsze z królewną czeską, Małgorzatą, zawarte bez wątpienia z inicjatywy czeskiej, oznaczało wciągnięcie księstwa wrocławsko-legnickiego w sferę wpływów czeskich. Drugie natomiast małżeństwo Bolesława było wyrazem zbliżenia się księcia brzeskiego do ówczesnych (sprzymierzonych ze sobą) władców Polski i Węgier, tj. Władysława Łokietka i Karola Roberta. Z początkiem XVI w. książęta legnicko-brzescy szukają poprzez mariaże poparcia w ówczesnym państwie polskim. Na pierwszym miejscu należy wymienić tu pierwsze małżeństwa Fryderyka II, ks. legnickiego z córką Kazimierza Jagiellończyka, Elżbietą. Niemal równocześnie brat Fryderyka, książę brzeski Jerzy I, żeni się z wnuczką Kazimierza Jagiellończyka, Anną, córką Bogusława X, księcia szczecińskiego. Po śmierci pierwszej żony Fryderyk żeni się ponownie, i to również z wnuczką Kazimierza Jagiellończyka, Zofią, córką Fryderyka, margrabiego brandenburskiego na Ansbach. Wspomniane bliskie koligacje Piastów legnicko-brzeskich znajdują swe odbicie w herbie umieszczonym na balustradzie fasady bramnej zamku brzeskiego. Herb ten jest przejęty z pieczęci wielkiej koronnej Zygmunta Augusta. Jest to w równym stopniu herb jagielloński, jak i ówczesny oficjalny herb polski. Umieszczenie tego herbu ma wymowę zarówno genealogiczną (co się zbyt słabo podkreśla, tymczasem cała koncepcja fasady bramnej z posągami Jerzego II, księcia brzeskiego i jego żony Barbary oraz z antenatami piastowskimi fundatora jest jak najbardziej genealogiczna), jak i polityczną, przy czym nie można tutaj oddzielić elementów genealogicznych od politycznych. Związki genealogiczne między Piastami legnicko-brzeskimi (zwłaszcza brzeskimi), a Jagiellonami obrazują dwa pierwsze schematy genealogiczne (tabl. III). Z pierwszego schematu wynika, że książę brzeski Ludwik I jest poprzez swą córkę Małgorzatę (a zatem po kądzieli) przodkiem wszystkich Jagiellonów, zaczynając od potomstwa Kazimierza Jagiellończyka, żonatego z prawnuczką Małgorzaty brzeskiej, córki Ludwika. Jako ciekawostkę można dodać, iż prof. W. Dworzaczek (Genealogia, Warszawa 1959, część teoretyczna, tabl. 4), wykazał że wszyscy obecnie panujący dynaści europejscy są po kądzieli potomkami Kazimierza Jagiellończyka. Wspomniany już schemat genealogiczny dowodzi, że wszyscy obecnie panujący europejscy pochodzą po kądzieli również od Ludwika brzeskiego. Drugi schemat wykazuje, że zarówno Jerzy II jak i jego żona Barbara byli prawnukami Kazimierza Jagiellończyka. Łatwo również na podstawie powyższego schematu dowieść, że wszyscy bez wyjątku Piastowie legnicko-brzescy, urodzeni w XVI i XVII w. są po kądzieli potomkami Kazimierza Jagiellończyka. Liczne koneksje Piastów legnicko-brzeskich z Jagiellonami musiały być uwzględnione w genealogicznej koncepcji fasady bramnej zamku brzeskiego. Nie tylko motywów politycznych i ideologicznych, lecz również, a może przede wszystkim, genealogicznych należałoby się doszukiwać w umieszczonych po bokach herbu jagiellońskiego terbach habsburskim i burgundzkim. Niezależnie zresztą od takiej czy innej interpretacji wyobrażeń i herbów na fasadzie bramnej zamku brzeskiego: stwierdzić należy istnienie licznych powiązań genealogicznych Piastów legnicko-brzeskich w XVI w. (zwłaszcza w jego pierwszej połowie) z Jagiellonami, będących wyrazem ówczesnych propolskich tendencji w księstwach legnickim i brzeskim.

 tytuł: "Brzeg" pod red. Władysława Dziwulskiego

Instytut Śląski w Opolu

rozdział: "Objaśnienia do tablic" str. 144-149

[ do wstępu ]

strona główna