Przesiedlenia, wysiedlenia

Pierwsze powojenne lata były okresem wielkich przemieszczeń ludnościowych spowodowanych m. in. zmianami granic państwa. Dotyczyło to w szczególności ziem zachodnich i północnych przejętych przez Polskę na mocy ustaleń poczdamskich i wcześniejszych porozumień z ZSRR. Do nich należał także nasz region otmuchowski.



Na tym obszarze, jeszcze przed podjęciem decyzji na Konferencji w Poczdamie, Polacy rozpoczęli akcję osadniczą. Władze zachęcały ludność z obszarów przeludnionych oraz tych, którzy wracali z niewoli z Niemiec. Na mocy porozumień polsko – radzieckich Polacy i Żydzi z terenów włączonych do ZSRR mogli przesiedlić się do Polski, jeśli udowodnili, że byli obywatelami II RP. Przyjechało około 1,2 miliona ludzi. Dodać do tego należy około 280 tysięcy tych, którzy byli wcieleni do Wojska Polskiego – oni mogli się osiedlać na tzw. ziemiach odzyskanych na preferencyjnych warunkach. Mniejszym strumieniem wracali żołnierze z Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a także cywile z Francji, Belgii, Westfalii, gdzie jeszcze od czasów przedwojennych były duże skupiska Polaków. Oblicza się, że łącznie z żołnierzami wróciło ich około 200 tysięcy.
W latach 1945 – 1946 przybyło do Polski w ramach tzw. „repatriacji” ze Związku Radzieckiego 1 milion 528 tysięcy Polaków. Wcześniej samorzutnie opuściło dawne Kresy Wschodnie 200 tysięcy osób. Z Niemieci emigracji powróciło do kraju 2 miliony 300 tysięcy osób, z tego 85% w latach 1945-1946. Ludność ta wraz z autochtonami i osadnikami z przeludnionych obszarów Polski centralnej stanowiła podstawę zasiedlenia ziem zachodnich i północnych, włączając się do ich odbudowy. W 1950 roku na ziemiach tych mieszkało 5 milionów 894 tysięcy ludzi, w tym tylko 5 % mniejszości narodowych.
Doświadczenia wojenne ludności polskiej oraz propaganda nowych władz, która utożsamiała obywatelstwo i narodowość w Polsce Ludowej nie widziała miejsca dla mniejszości narodowych spowodowały, że w społeczeństwie polskim istniało przekonanie o konieczności wysiedlenia ludności niemieckiej z ziem, które zostały przejęte przez Polskę oraz „walki z Niemczyzną”.
Największą akcją wysiedleńczą było wysiedlenie podjęte zgodnie z decyzjami konferencji w Poczdamie, ludności niemieckiej z Ziem Odzyskanych.

Wysiedlenie Niemców z Ziem Odzyskanych zaczęło się formalnie od połowy lutego 1946 roku. Jednak już wcześniej lokalne władze dokonywały na niektórych obszarach wysiedlania ludności na „własną rękę”. Takie zdarzenia miały miejsce również w powiecie nyskim i grodkowskim.

W tym czasie zamieszkiwało ziemie zachodnie i północne około 3 milionów Niemców i około 1 milion miejscowych Polaków (autochtonów). W porównaniu z okresem przedwojennym ludność tych terenów zmniejszyła się o około 3,5 miliona osób. Przyczynami były straty spowodowane wojną oraz przymusowa ewakuacja i masowa ucieczka przed Armią Czerwoną. W ciągu dwóch lat wysiedlono z Polski do radzieckiej i brytyjskiej strefy okupacyjnej około 2,5 miliona Niemców. Wysiedlenie, czy wedle niemieckiej terminologii wypędzenie, dokonywane było często bez poszanowania prawa, a niejednokrotnie brutalnie i bezwzględnie.

Dane Starostwa Powiatowego w Grodkowie o stanie ludności w gminie Odmuchów – wieś (dzisiaj Otmuchów) w latach 1946 –1947.

Miejscowości 18 luty 1946 r. 2 maja 1946 r. 3 czerwca 1946 r. Styczeń 1947r 
"Repatrianci"* Osadnicy Niemcy "Repatrianci" Osadnicy Niemcy "Repatrianci" Osadnicy Niemcy Niemcy
Goraszowice**  6  82 55 6 78 51 6 78 - 1
Julianów - 45 51 4 43 97 4 43 65 65
Młynów 28 50 250 30 61 - 36 67 10 26
Nitrowice 51 - 152 42 12 185 46 12 138 85
Pieszyce 32 151 216 39 152 193 39 153 - -
Rysiewice - 25 108 - 20 108 - 20 125 49
Sarnowice 16 167 266 14 162 279 - 163 1 1
Suszkowice - 128 269 - 141 269 - 141 - -
Siedlec 154 - 180 141 8 174 143 8 30 -
Wójcice 714 6 780 750 12 801 759 12 10 1
Razem 1001 654 2327 1026 171 2157 1047 697 379 236

* Za repatriantów uważano wówczas nie tylko ludność powracającą do kraju z zachodu, ale również osoby, które przybyły tu z obszarów polskich przyłączonych do ZSRR po drugiej wojnie światowej. Te osoby stanowiły zdecydowaną większość wśród wymienionych „repatriantów”

** nazwy miejscowości z lat 1946 – 1947

Źródło: Archiwum Państwowe w Opolu, Zespół Starostwa Powiatowego w Grodkowie, sygn. 158-160.

 

Jak wynika z tabeli największe wysiedlenia ludności niemieckiej z terenu naszej gminy miały miejsce na przełomie maja i czerwca 1946 roku, w wyniku której gminę opuściło ok. 90 % jej dawnych mieszkańców. Dokumenty Starostwa Powiatowego zanotowały jeszcze jedno wysiedlenie 20 października 1947 r., które objęło 96 osób (33 mężczyzn, 66 kobiet i 3 dzieci). W gminie pozostawiono jedynie te osoby, które były potrzebne do pracy w zakładach przemysłowych i majątkach rolniczych oraz te, które zostały "pozytywnie zweryfikowane", czyli uznane za obywateli polskich. Takich osób na terenie powiatu grodkowskiego było bardzo niewiele. Mówi o tym sprawozdanie starosty z 18 czerwca 1946 r.:

- ogólna liczba złożonych wniosków o weryfikację w powiecie:
683
- ogólna liczba wniosków załatwionych pozytywnie:
509
- odrzucono: 
145
- wycofano: 6


Starosta dodał, że w powiecie nie było osób polskiego pochodzenia, które nie złożyły wniosków, co zdarzało się często na innych obszarach tzw. ziem odzyskanych.

 

Opracowała dr Irena Bracichowicz, na podstawie: danych zespołu Starostwa Powiatowego w Grodkowie znajdujących się w Archiwum Państwowym w Opolu, sygn. 157 - 203 (b. Oddz. w Nysie), Piotr Madajczyk, Przyłączenie Śląska Opolskiego do Polski 1945 - 1948, Atlas Historyczny dla szkół średnich, PPWK im. E. Romera, Warszawa 2000..

O naszym herbie 
Kolonizacja 
Otmuchów w dawnej fotografii 
Wilhelm von Humboldt 
Wysiedlenia, przesiedlenia